Fair και Read

Ηρακλής Παπαϊωάννου

[21 Ιανουαρίου 2016]

Το fairead ξεκινά ως πειραματική πλατφόρμα στον χώρο του βιβλίου με αιχμή τη συνεργατικότητα και όπλα την εμπειρία του βιβλίου και την ψηφιακή τεχνολογία που διαρκώς ξετυλίγει άπειρες δυνατότητες. Χωρίς να είναι κανείς απαισιόδοξος, η συνεργατικότητα, πλην εξαιρέσεων, δε συνιστά εμφανές προτέρημα της ελληνικής κοινωνίας, της καλλιτεχνικής κοινότητας περιλαμβανομένης. Όμοια, θα είχε ίσως νόημα να εξεταστούν οι δυο λέξεις, fair και read, σε σχέση με το βιβλίο, πριν κανείς αντικρίσει τον κυοφορούμενο καρπό της ένωσής τους.

Read: τι ακριβώς ζητάμε από την ανάγνωση σήμερα; Πώς ισορροπεί το βιβλίο ανάμεσα στη μαγεία του να ανοίγει πόρτες σε κόσμους άγνωστους, περιπετειώδεις, πρωτότυπους και στο να δένεται αργά, αλλά σταθερά, ως προϊόν στην καταναλωτική αλυσίδα; Το βιβλίο, υποστηρίζει η φωνή της εποχής, πρέπει να προσαρμοστεί στους κανόνες της αγοράς που επιβάλλουν, μεταξύ άλλων, την ίδια την τεχνολογία ως νομοτέλεια. Η εισαγωγή του στη θαυμαστή ψηφιακή χοάνη, όπου σωρεύονται πυρετωδώς τα πάντα και γεννιούνται διαρκώς άλλα τόσα, είναι αναπόφευκτη. Η e-ανάγνωση προβάλλει για πολλούς ως το εκδοτικό μέλλον. Ίσως επίσης ως σοβαρή μετάλλαξη της αναγνωστικής εμπειρίας και είναι άγνωστο ακόμη αν θα διευκολύνει τον άνθρωπο του 21ου αιώνα να κρατήσει το βιβλίο πιο κοντά μέσα στον πολιορκούμενο χρόνο του ή θα προσαράξει την ανάγνωση σε σχετικά ρηχά νερά. Πιθανότατα, θα κάνει και τα δυο. Από την άλλη, η ίδια η τυπογραφία, όταν εφευρέθηκε, δεν υπήρξε μια ριζοσπαστική επανάσταση; Η ψηφιακή τεχνολογία είναι ήδη πολύτιμος αρωγός του βιβλίου στην έρευνα, την τεκμηρίωση, την παραγωγή, την προβολή. Εισφέρει πλεονεκτήματα οικονομικά, οικολογικής πρακτικής, προσβασιμότητας που δύσκολα μπορούν να αγνοηθούν. Το e-βιβλίο, όμως, παύει να είναι βιβλίο, και ίσως δε θα έπρεπε να ονομάζεται έτσι. Παύει να συνιστά διακριτό αντικείμενο που εμπλέκει όλες σχεδόν τις αισθήσεις. Προκρίνει πλέον τη θραυσματική λογική, την επιτακτική δυνητικότητα, τη συνεχή ροή πληροφοριών. Είναι το βιβλίο τόπος ουσιαστικής ψυχαγωγίας, μοχλός αλλαγής ιδεών, εργαλείο πνευματικής ελευθερίας ενάντια σε κανόνες ή ένα άλλο εμπορευματικό, κορεσμένο προϊόν την εποχή της κατακλυσμιαίας ταχύτητας; Πρέπει να πεθάνει το βιβλίο για να επιβιώσει;

Fair: για ποιον; Η ελλιποβαρής κρατική πολιτική απέναντι στο βιβλίο είναι συνήθης, εύλογος στόχος γκρίνιας. Σχολιάζεται εξίσου το unfair στον εκδοτικό κύκλο απέναντι στους συγγραφείς και τους συντελεστές του βιβλίου; Είναι ευδιάκριτο ότι ο συγγραφέας αποτελεί τη σταθερά της εξίσωσης και όχι τη μεταβλητή; Υπήρξαν και υπάρχουν φωτισμένοι εκδότες, που αγάπησαν το βιβλίο και τίμησαν τους δημιουργούς του. Η ιδέα όμως ότι κάποιος πρέπει να είναι ευχαριστημένος απλώς επειδή εκδίδεται το έργο του είναι σκόπιμα αφελής. Το unfair ελλοχεύει και αλλού. Πολλές εκδόσεις, όπως, για παράδειγμα, οι φωτογραφικές, διατηρούν περιορισμένη σχέση με το κοινό. Τα βραβεία (και ότι σημαίνουν σε επίπεδο οικονομικής και ηθικής επιβράβευσης) δίνονται σε έργα λογοτεχνίας, σε δοκίμια για τη λογοτεχνία ή την ιστορία. Τα φωτογραφικά λευκώματα, ανεξαρτήτως ποιότητας, αγνοούνται ολοκληρωτικά, όπως και άλλες «ειδικές» εκδόσεις (π.χ. για την αρχιτεκτονική, την επιστήμη κτλ.). Δοκίμια και μεταφράσεις στις βραχείες λίστες βραβείων δεν αφορούν ποτέ την εικόνα, παρότι συνιστά πλέον την κυρίαρχη γλώσσα επικοινωνίας. Στήλες κριτικής παρουσίασής τους στο ευρύτερο κοινό απουσιάζουν. Ο Orwell θα συμφωνούσε ότι όλα τα βιβλία είναι ίσα αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα. Είναι τελικά το εγχώριο βιβλίο ένας τόπος όπου κυριαρχεί μονόδρομα η λογιότητα της λογοτεχνίας και της (συχνά λογοτεχνικής) ιστορικής αφήγησης; Πόσο fair είναι αυτό;

Μπορεί, τελικά, ένα βιβλίο να αλλάξει ακόμη έναν άνθρωπο, πέρα από την ισοπεδωτική ενημερωψυχαγωγία, ανοίγοντάς του ένα μυστικό παράθυρο στον εαυτό και τον κόσμο; Η ευπρόσδεκτη, αν όχι απόλυτα απαραίτητη, πρωτοβουλία του fairead καλείται εξαρχής να πάρει θέση σε πολλά και καίρια ερωτήματα για τη δημιουργία (όχι την παραγωγή) του βιβλίου, καθώς και για τη θέση του όχι μόνο στην αγορά αλλά και βαθιά μέσα στην ψυχή των ανθρώπων.