1. Η ζητούμενη εξωστρέφεια
του κλάδου του ελληνικού βιβλίου

ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

[10 Μαΐου 2017, ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ http://new.culture.gr/Files...]

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΜΕΧΡΙ 9/7/2017 στη σελίδα: http://new.culture.gr/el/citizen/SitePages/viewconsultation.aspx?cID=18

 

[Επεξεργασία πρότασης:
Περικλής Δουβίτσας, Μαρία Ρουσάκη, Θεόφιλος Τραμπούλης, Έφη Γιαννοπούλου
σε συνεργασία με τους
Σωκράτη Καμπουρόπουλο, Άννα Καρακατσούλη,
Έλενα Πατάκη, Χάρη Παππή και Μικέλα Χαρτουλάρη
]

Τις τελευταίες δεκαετίες τόσο η κρατική πολιτική και οι θεσμοί της όσο και οι ίδιοι οι δημιουργοί και οι παραγωγοί βιβλίων –με άλλα λόγια οι συγγραφείς και οι εκδότες– διατυπώνουν συχνά ως μείζονα στόχο και επιθυμία τους την έξοδο του ελληνικού βιβλίου πέρα από τα (ομολογουμένως) στενά σύνορα της γλώσσας μας και του μικρού μεγέθους του ελληνικού αναγνωστικού κοινού. Ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης, το εξωτερικό εμπόριο φυσικών βιβλίων και δικαιωμάτων αποτελεί μια διέξοδο στον περιορισμό της ζήτησης στην εγχώρια αγορά. Η προσπάθεια αυτή προώθησης του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό δεν έχει καταφέρει να αποδώσει μέχρι σήμερα παρά λιγοστούς καρπούς, για ελάχιστους μόνο συγγραφείς και συγκεκριμένες κατηγορίες βιβλίων (π.χ. αστυνομική, παιδική λογοτεχνία, βιβλία για την κρίση). Ακόμη και σε πολλές περιπτώσεις που επιτεύχθηκε ο πρώτος στόχος, δηλαδή η μετάφραση ελληνικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες, το εγχείρημα δεν στέφθηκε με την προσδοκώμενη επιτυχία για λόγους στους οποίους περιλαμβάνεται το ότι δεν προετοιμάστηκε σωστά, ή δεν υποστηρίχθηκε επαρκώς.

Παρά τις προσπάθειες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, που υποστήριξε με διάφορα εργαλεία την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό, αλλά και των Ελλήνων εκδοτών, που χρησιμοποιούν παρόμοια και άλλα εργαλεία για τον ίδιο στόχο, η προώθηση του ελληνικού βιβλίου εκτός των συνόρων παραμένει το μεγάλο ζητούμενο. Και η επιδίωξη αυτή δεν αφορά μόνο τις προσωπικές φιλοδοξίες των συγγραφέων ή τα επιχειρηματικά σχέδια των εκδοτών, αλλά και μια βαθύτερη επιθυμία συμμετοχής στο διεθνές πεδίο των γραμμάτων και ισότιμης συνομιλίας με άλλες εθνικές λογοτεχνίες. Στόχος επομένως μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό είναι προφανώς η πώληση δικαιωμάτων, δηλαδή η εξασφάλιση μετάφρασης των ελληνικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες, η πρόκληση του ενδιαφέροντος ενός κατά το δυνατόν μεγαλύτερου αναγνωστικού κοινού, αλλά και η δημιουργία δικτύων συνεργασίας μεταξύ των επαγγελματιών του βιβλίου (εκδοτών, συγγραφέων, μεταφραστών, εικονογράφων, γραφιστών, τυπογράφων κ.ά.).

Τα εργαλεία που μέχρι τώρα χρησιμοποιήθηκαν κυρίως από τους θεσμικούς φορείς είναι τα εξής: συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις, επιδότηση μεταφράσεων, συγκρότηση πληροφοριακών αρχείων και επικοινωνιακών εργαλείων. Σε μεγάλο βαθμό επίσης αξιοποιήθηκαν οι σχέσεις με τα ξένα ινστιτούτα, μέσω των οποίων συχνά άνοιξε η οδός για τη μετάφραση ελληνικών βιβλίων σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Η πρώτη συμμετοχή της Ελλάδας ως τιμώμενης χώρας γίνεται το 2001 στη Διεθνή Έκθεση της Φρανκφούρτης και εγκαινιάζει μια νέα φάση στη στρατηγική προώθησης του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό, τόσο όσον αφορά τις διεθνείς εκθέσεις, όσο και στο επίπεδο της χρήσης επικοινωνιακών υλικών (ξεκινά η έκδοση του αγγλόφωνου περιοδικού Ithaca – Books from Greece). Ωστόσο η πολυέξοδη συμμετοχή μας στην Έκθεση της Φρανκφούρτης, με παρουσία πολλών συγγραφέων και πλήθος εκδηλώσεων, δεν έφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, το δε πρόγραμμα επιδότησης μεταφράσεων (που υπολειτουργούσε επί σειρά ετών και θεσμοθετήθηκε εκ νέου ως ΦΡΑΣΙΣ το 2011) δεν κατάφερε να λειτουργήσει με συνέπεια και αξιοπιστία εξαιτίας της κατάργησης του ΕΚΕΒΙ δύο χρόνια μετά– παρόλο που αποτελεί sine qua non εργαλείο για την προώθηση μιας εθνικής λογοτεχνίας σε ξένες γλώσσες. Ωστόσο η χώρα μας συνέχισε να συμμετέχει σε διεθνείς εκθέσεις βιβλίου και να χτίζει μια στρατηγική προώθησης της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής, δημιουργώντας ένα δίκτυο σχέσεων και επαφών, που μόνο εν μέρει υποκαθίστανται από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, μετά το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ.

Αν πρέπει να διαγνώσουμε τις αδυναμίες από τις οποίες έπασχε μέχρι τώρα η «εξωτερική πολιτική» του βιβλίου, θα πρέπει να σταθούμε στα παρακάτω:

  • Έλλειψη αξιοπιστίας και συνέπειας όσον αφορά τα προγράμματα επιδότησης μεταφράσεων αλλά και της ίδιας της παρουσίας μας στις διεθνείς εκθέσεις.
  • Άγνοια συχνά της αγοράς στην οποία κάθε φορά απευθυνόμασταν και προγραμματισμός της συμμετοχής μας στις εκθέσεις με κριτήρια εσωστρεφή και τοπικά.
  • Ελλιπής υποστήριξη των μεταφράσεων ελληνικών βιβλίων που έγιναν σε ξένες γλώσσες μετά την έκδοσή τους.
  • Λάθος επιλογές ως προς το πλαίσιο έκδοσης ελληνικών βιβλίων, π.χ. η δημιουργία σειράς μεταφρασμένων ελληνικών βιβλίων στα αγγλικά από δικούς μας εκδοτικούς οίκους δεν κατάφερε να βρει πρόσβαση προς το ξενόγλωσσο κοινό και η δημιουργία σειράς μεταφρασμένων βιβλίων στα γαλλικά έγινε χωρίς σχεδιασμό, χωρίς υποστήριξη και εντέλει δεν κατάφερε να ξεπεράσει το στενό κύκλο των ήδη συνδεδεμένων με την Ελλάδα γαλλόφωνων.
  • Ανύπαρκτη αξιοποίηση άλλων εργαλείων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό.
  • Απουσία ενός branding για το ελληνικό βιβλίο, καθώς και μιας συνεκτικής στρατηγικής προώθησής του.

Η προσπάθεια προώθησης του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό λοιπόν, θα πρέπει να αξιοποιήσει και τα προηγούμενα εργαλεία, εστιάζοντας περισσότερο στη συνέπεια και την αξιοπιστία τους, αλλά και να ενεργοποιήσει νέα. Μια πλήρης στρατηγική προώθησης της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής στο εξωτερικό θα πρέπει κατ’ αρχάς να έχει τους εξής πυλώνες:

  • Συμμετοχή στις κυριότερες Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου του εξωτερικού, μετά φυσικά από αξιολόγησή τους.
  • Λειτουργία ενός Προγράμματος ενίσχυσης της μετάφρασης και έκδοσης ελληνικών έργων του λόγου σε άλλες γλώσσες (επαναλειτουργία του Φράσις).
  • Επαναλειτουργία των ηλεκτρονικών και ψηφιακών εργαλείων που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν και ανανέωσή τους. Σ’ αυτά θα μπορούν να συμπεριλαμβάνονται: ξενόγλωσσο ενημερωτικό δελτίο για τις νέες εκδόσεις ελληνικών βιβλίων, με mailing list και υποστηρικτικά εργαλεία όπως η αγγλόφωνη έκδοση της βάσης Books in Print (Βιβλιονέτ), ηλεκτρονικό περιοδικό με παρουσιάσεις επιλεγμένων νέων βιβλίων, τόσο από το πεδίο της λογοτεχνίας (όλων των ειδών της) όσο και από το πεδίο των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών. Δημιουργία ενός site όπου ο κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να βρει πληροφοριακό υλικό για τους Έλληνες εκδότες και συγγραφείς, βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις, κατάλογο των μεταφράσεων ελληνικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες, μεταφρασμένα αποσπάσματα είτε νέων εκδόσεων, είτε σημαντικών έργων του ελληνικού λογοτεχνικού κανόνα κτλ., κατάλογο επαγγελματιών αναγνωστών/μεταφραστών της λογοτεχνίας μας στη χώρα/γλώσσα του κλπ.
  • Τακτική έκδοση εντύπων που θα αποτελούν πληροφοριακό υλικό για τις διεθνείς εκθέσεις και θα παρουσιάζουν τόσο Έλληνες συγγραφείς, όσο και εικονογράφους και γραφίστες βιβλίων δίνοντάς τους έτσι ευκαιρίες τόσο για μεταφράσεις, όσο και για συνεργασίες με εκδοτικούς οίκους του εξωτερικού.
  • Συνεργασία & δικτύωση με τις Έδρες Νεοελληνικών Σπουδών του εξωτερικού και τους νεοελληνιστές.
  • Επιμόρφωση μεταφραστών από τα ελληνικά προς άλλες γλώσσες, σε συνεργασία με υποτροφίες διαμονής τους στην Ελλάδα (αξιοποιώντας υπάρχουσες ή νέες υποδομές). Αξιοποίηση των μεταφραστών από τα ελληνικά έτσι ώστε να λειτουργήσουν ως πρεσβευτές του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό.
  • Αξιοποίηση της ΔΕΒ Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της ανταλλαγής φιλοξενίας με ξένες διοργανώσεις.
  • Διαρκής συντήρηση και εμπλουτισμός του δικτύου επαφών με θεσμικούς φορείς, αλλά και μεταξύ των ίδιων των επαγγελματιών του βιβλίου, έτσι ώστε ό,τι επιτυγχάνεται στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις να έχει συνέχεια, και τα μεταφρασμένα βιβλία και οι Έλληνες συγγραφείς να υποστηρίζονται σταθερά κατά την έξοδό τους από τα σύνορα της χώρας.
  • Συμμετοχή σε χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα, έτσι ώστε οι Έλληνες επαγγελματίες του βιβλίου (συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, εικονογράφοι, γραφίστες κ.ά.) να συμμετέχουν σε κοινά πρότζεκτ με ξένους ομοτέχνους τους διατηρώντας ζωντανούς δεσμούς συνεργασίας και αλληλοτροφοδότησης.

Η συμμετοχή μας στις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου του εξωτερικού, χωρίς ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των μεταφράσεων, όπως γίνεται σήμερα, έχει μικρή αποτελεσματικότητα κόστους/οφέλους. Ένα πρόγραμμα ενίσχυσης των μεταφράσεων θα πρέπει, με βάση τα σημερινά δεδομένα:

  • Να μπορεί να καλύψει και ένα μέρος από το κόστος έκδοσης και από το κόστος προώθησης των μεταφρασμένων βιβλίων στο εξωτερικό (εκτός από το κόστος μετάφρασης)
  • Να μην περιορίζεται μόνο στην αυθόρμητη ζήτηση έργων εκ μέρους της αγοράς, αλλά να περιλαμβάνει μια στρατηγική μετάφρασης, τουλάχιστον στα αγγλικά και τα γαλλικά, βασικών έργων του Κανόνα της νεοελληνικής γραμματείας.
  • Να εγκιβωτίζει διμερή προγράμματα πολιτιστικών συμφωνιών, όπως αυτά μεταξύ Ελλάδας-Σερβίας, Ελλάδας-Ρωσίας και Ελλάδας-Κίνας.

Όσον αφορά τις Διεθνείς Εκθέσεις Βιβλίου, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας μια βασική διάκριση στην αξιολόγηση των Διεθνών Εκθέσεων Βιβλίου του εξωτερικού: όσες είναι πραγματικά διεθνείς (μόνον οι εξής: Φρανκφούρτη, Μπολόνια, Λονδίνο, Book Expo America), και όσες έχουν ξένες συμμετοχές αλλά απευθύνονται κατά βάση στις κατά τόπους εθνικές αγορές (από το Παρίσι και τη Μόσχα/Αγ. Πετρούπολη, έως το Πεκίνο, το Τόκιο, τη Σεούλ, το Κάιρο, την Ισταμπούλ, τη Μαδρίτη/Βαρκελώνη, το Ριάντ, την Ινδία, το Ιράν, το Μεξικό, την Αργεντινή, κλπ.). Η συμμετοχή μας στις δεύτερες οφείλει να είναι το αποτέλεσμα συγκεκριμένης ανάλυσης κόστους/οφέλους, και πρέπει να είναι το αποτέλεσμα συγκεκριμένης προεργασίας ξεχωριστής για κάθε μία αγορά (είναι διαφορετική η ματιά και το ενδιαφέρον για την ελληνική βιβλιοπαραγωγή εκ μέρους της Κίνας, των αραβικών χωρών, της Τουρκίας, της –ορθόδοξης– Ρωσίας, των σκανδιναβικών, των κεντροευρωπαϊκών και των αγγλοσαξονικών χωρών.

Επίσης, σημαντική είναι και η περαιτέρω προώθηση των βιβλίων που έχουν ήδη μεταφραστεί και εκδοθεί σε ξένες γλώσσες, μέσα από τους μηχανισμούς της αγοράς (λαμβάνοντας υπόψη «αντικειμενικά» κριτήρια όπως εμπορική επιτυχία, κριτική απήχηση, βραβεύσεις κλπ., στο εξωτερικό και όχι κριτήρια εσωτερικής επετηρίδας).

Τέλος, θα πρέπει να υποστηρίζεται η συμμετοχή των Ελλήνων συγγραφέων σε ξένα φεστιβάλ και διεθνείς εκθέσεις, παρουσιάσεις, θεματικές καμπάνιες και εκδόσεις κλπ. Και ενδεχομένως η δημιουργία ενός ελληνικού διεθνούς φεστιβάλ στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη και η στήριξη μικρότερων πρωτοβουλιών που θα φέρνουν σε επαφή τους Έλληνες συγγραφείς με ξένους ομοτέχνους τους και θα δημιουργούν συνθήκες αλληλογνωριμίας, συνεργασίας κτλ. Ο στόχος θα πρέπει να είναι όχι μόνο η πώληση δικαιωμάτων αλλά και μια γενικότερη στρατηγική προώθησης του διαλόγου με το παγκόσμιο λογοτεχνικό πεδίο, που θα δίνει στους Έλληνες δημιουργούς τη δυνατότητα να γίνουν γνωστοί έξω από τα σύνορα της χώρας αλλά και να ανοίξουν έναν γόνιμο διάλογο με ξένους ομοτέχνους τους.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

〉ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ〈

Προώθηση του ελληνικού βιβλίου στο εξωτερικό

 


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Ο διττός χαρακτήρας του Δικαιώματος Δημόσιου Δανεισμού / Βασιλική Στρακαντούνα & Γιάννης Κικκής

Το βιβλίο στον ευρωπαϊκό Νότο την εποχή της κρίσης / Άννα Καρακατσούλη

Ωδή στον Εκδότη / Αντώνης Καρατζάς


〉ΚΡΙΣΗ+ΒΙΒΛΙΟ〈

Οι αριθμοί που δεν είναι / Περικλής Δουβίτσας (15.02.16)

Αλλαγή εκδοτικού παραδείγματος – εξωστρέφεια, συνέργειες, ενδυνάμωση (στοιχεία από 2 πρόσφατες έρευνες) / Παναγιώτης Κάπος (13.02.16)


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Τα παιδιά και η ανάγνωση. Τι κάνουμε; / Ειρήνη Βοκοτοπούλου (09.02.16)


〉ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΕΚΔΟΤΩΝ〈

Νίκος Αργύρης / εκδ. Ίκαρος (09.02.16)

Εύα Καραϊτίδη / εκδ. της Εστίας (09.02.16)

Αντώνης Καρατζάς / Νομική Βιβλιοθήκη (09.02.16)

Θάνος Ψυχογιός / εκδ. Καρδαμίτσα (09.02.16)


〉ΚΡΙΣΗ+ΒΙΒΛΙΟ〈

Στοιχεία για τη χαμένη πενταετία του βιβλίου (2009-2014) / Γιάννης Ν. Μπασκόζος (05.02.16)

Αποτύπωση της κρίσης: βιβλιογραφικές βάσεις και στατιστική / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (06.02.16)


〉ΒΙΒΛΙΟ: παρόν και μέλλον〈

Το παρόν και το μέλλον του βιβλίου, ο δονκιχοτισμός και η πραγματικότητα / Κατερίνα Φράγκου (03.02.16)

Οι δύο ζωές της ανάγνωσης / Θοδωρής Ρακόπουλος (03.02.16)

Βιβλιοφιλία, μια Σταχτοπούτα που ψάχνει το γοβάκι της / Γιώργος Ν. Περαντωνάκης (27.01.16)

Η τεχνολογική κλήση / Ένα σημείωμα για τη γραφή / Χρήστος Χρυσόπουλος (27.01.16)

Ο αναγκαίος ιμπεριαλισμός / Γιάννης Τσίρμπας (27.01.16)

10 σημεία για τη νέα οικονομία του βιβλίου / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (27.01.16)

Το «κογκνιταριάτο» και η ψηφιακή υπόσχεση / Χρήστος Χρυσόπουλος (21.01.16)

ΑΒΓ (Ανάγνωση, Βιβλίο, Γραφή) / Γιώργος Χουλιάρας (21.01.16)

Περί λογοτεχνίας, (ψηφιακού) μελανιού και συνδέσμων μας / Βασίλης Αμανατίδης (21.01.16)

Fair και Read / Ηρακλής Παπαϊωάννου (21.01.16)

Πρώτες σκέψεις για το οικοσύστημα του βιβλίου / Mε αφορμή την έναρξη λειτουργίας της πλατφόρμας fairead – το περιβάλλον της ανάγνωσης / Περικλής Δουβίτσας (21.01.16)

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Κρίση του βιβλίου και το εγχείρημα του fairead / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Εθνικά Κέντρα Βιβλίου ή εθνική πολιτική για το βιβλίο και τη φιλαναγνωσία / Το βιβλίο και ο πολιτισμός σε όλες τις εκφάνσεις του είναι ο μόνος τρόπος για να κρατήσουμε ζωντανή τη χώρα και την ελπίδα για το μέλλον / Άννα Καρακατσούλη (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

’The Age of Discontent’ – Greek publishing through six years of austerity / The Cultural Politics of the Greek crisis / S. Kabouropoulos

Το ανοικτό πεδίο / Τι συμβαίνει στην καλλιτεχνική και ειδικότερα την ποιητική σκηνή μιας χώρας που βρίσκεται σε καθεστώς κρίσης; / [ΦΡΜΚ] τεύχος#1

Ενιαία τιμή βιβλίου: υπέρ και κατά / Σωκράτης Καμπουρόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Στόχος η παραγωγή νέων πολιτιστικών αγαθών / Εθνική πολιτική βιβλίου – Εθνική πολιτική για τον πολιτισμό / Χρήστος Χρυσόπουλος (ΧΡΟΝΟΣ/Πολιτισμική δημοκρατία)

Η κρίση του βιβλίου, δείκτης της κρίσης αξιών / Σήμα κινδύνου εκπέμπει η αλυσίδα του ελληνικού βιβλίου. Σε οριακή κατάσταση οι Έλληνες συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, εκδότες, βιβλιοπώλες, αναγνώστες / Άννα Καρακατσούλη (ΧΡΟΝΟΣ/Ιούλιος 2013)